چاپ

ثبت 32 شهر و 20 روستای ملی صنایع‌دستی در چهار سال گذشته، نگاه راهبردی به این هنر-صنعت‌های اصیل، ثروت‌آفرین و اشتغال‌زا در میان جوامع ایرانی را نشان می‌دهد؛ رویکردی که در دولت دوازدهم شکل گرفت و در دولت‌های آینده هم می‌تواند در تقویت و توسعه اقتصاد مقاومتی نقش‌آفرینی کند.

مجید اسدی خبرنگار فجر شمال : خرداد با هه حال و هوایی که دارد برای خانواده بزرگ صنایع‌دستی ماه به یادماندنی است، جهان یک روز را بنام هنر هنرمندان و صنعتگران بنام روز صنایع‌دستی نام‌گذاری کرده است؛ 20 خرداد (10ژوئن) گرامیداشت تاریخچه خلق هنر از سرانگشتان مردمی است که آثار و سبک زندگی‌شان در هزاران سال پیش به یادگار مانده و امروز برای ما به عنوان هنر سنتی و میراث فرهنگی محسوب می‌شود.

در سرزمینی که تاریخچه صنایع دستی در آن به بیش از 6 هزار سال می رسد، صنعتگران و هنرمندان این حوزه جامعه حدود 2 میلیون نفری را تشکیل می دهند، در کنار حل و فصل مسایلی مانند رکود در بازار، تامین مواد اولیه، هزینه های کارگاهی، بیمه، رقابت با همتایان خارجی، واردات بی رویه نمونه های بی کیفیت، برای بازاریابی و فروش محصول و توسعه و حضور در بازارهای بزرگ جهان، نهادسازی و شبکه سازی مانند انجمن های صنفی در سطح ملی و خانه های خلاق صنایع دستی در همه شهرها و روستا یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.

از طرفی ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع دستی گواه بر این مدعاست که محصولات صنایع دستی باعث شناخت جهانی یک منطقه و افزایش فروش و بازار جهانی این محصولات و صادارت آنها می‌شود همچنین تولید فروش و صادرات صنایع دستی، کمک شایانی به اقتصاد کشور - که در مسیر کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است - و همچنین تقویت معیشت خانوارهای شاغل به ویژه روستاییان را به دنبال خواهد داشت.

از سال 96 که شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی تشکیل شده است، 52 شهر و روستا با عنوان صنایع‌دستی بنام و منحصر بفرد خود در فهرست ملی قرار گرفته‌اند که به گفته پویا محمودیان معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور، این فرایند علاوه بر اینکه مسیر جهانی‌شدن و ثبت شهرها و روستاهای کشور را در شورای جهانی‌صنایع‌دستی (WCC)، تسهیل و تسریع می‌کند،‌ اگر این مناطق به صورت کارشناسی و علمی برندسازی شوند به‌زودی به عنوان مسیر و مقصد گردشگری هنری مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار خواهند گرفت.

ثبت ملی شهرها و روستاهای صنایع دستی از سال 1396 در کشور آغاز شده است؛ از همان زمان هم شورایی با عنوان شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی تشکیل شد، این اتفاق انگیزه‌های محلی و ملی میان مردم و مدیران برای ثبت جهانی شدن را به شدت تقویت کرده است.

تشکیل این شورا و ارزیابی شهرها و روستاها برای انتخاب و ثبت ملی، علاوه بر آنکه سنجش شاخص‌های بین المللی را برای ارزیابان راحت‌تر کرد، سرعت تهیه و تدوین پرونده‌ها برای ثبت جهانی و ارائه به شورای جهانی صنایع‌دستی را افزایش داده است؛ وزارت میراث‌فرهنگی از همان سال 96 تلاش مضاعف خود را بر معرفی و ثبت مناطق کمتر شناخته شده گذاشت و روند ثبت ملی شهرها و روستاها را فراهم کرد.

البته این فرایند با این چالش مواجه بود که وظایف و ماموریت دستگاه اجرایی در شهرهای جهانی صنایع‌دستی روشن و شفاف نبود و جزو ماموریت‌های میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی (سازمان وقت) هم قرار نداشت، که با برنامه ریزی و اقدامات معاونت صنایع دستی وزارت میراث مسیر قانونی همراهی دستگاه‌های اجرایی در این شهرها و روستا با حوزه صنایع‌دستی، تثبیت شد.

شورای عالی میراث‌فرهنگی در سال 96 طرحی تصویب کرد که «همه دستگاه‌های اجرایی کشور موضوع ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری در اجرای تکالیف قانونی خود نسبت به تامین زیرساخت‌های شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (وقت) اقدام و گزارش را به شورای راهبردی ارسال کنند.»

معاونت صنایع دستی با این رویکرد که «صنایع‌دستی منجر به پیشرفت و توسعه در مناطق کمتر برخوردار می‌شود» روی مناطق با ظرفیت صنایع دستی متمرکز شد؛ و با ثبت شهرها و روستاها توجه سیاستگذاران و مسئولان اجرایی و جوامع محلی را به این مناطق جلب کرد و از طرفی روند تشکیل پرونده و ثبت صنایع دستی منحصر به فرد این مناطق را در شورای جهانی تسریع و تسهیل کرده است.

در سال 96 در شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی، سه شهر و یک روستا ثبت ملی شد، شهرضا شهر ملی سفال از اصفهان، نودشه شهر ملی گیوه از کرمانشاه، گنبدکاووس از استان گلستان شهر ملی قالی ترکمن و روستای فشتکه به عنوان روستای ملی حصیربافی از استان گیلان، ثبت ملی شدند97

در دومین دور جلسه شورا در سال 97 از میان پرونده‌های بررسی شده 8 شهر و روستا ثبت ملی شدند، کاشان شهر ملی نساجی سنتی، ایرانشهر به عنوان شهر ملی سوزن دوزی از سیستان و بلوچستان، بجنورد شهر ملی گلیم سفره کردی از استان خراسان شمالی، شهرکرد شهر ملی نمدمالی از استان چهارمحال و بختیاری و ایلام شهر ملی گلیم نقش برجسته، پنج شهری بودند که در فهرست ملی قرار گرفتند.

در دومین دوره شورای راهبردی در سال 97، سه روستا هم ثبت ملی صنایع‌دستی شد، روستای فش از کردستان به عنوان روستای ملی سازسازی، بسک خراسان رضوی به عنوان روستای ملی ابریشم کشی و بیدکردویه کرمان هم به عنوان روستای ملی گلیم چهل ماشوله توسط شورای راهبردی ثبت ملی شد.98

تیرماه 98 سومین دور جلسات شورا تشکیل و از میان پرونده‌های ارسال شده 11 شهر و روستا در فهرست ثبت ملی صنایع‌دستی قرار گرفتند؛ در این دوره بروجرد شهر ملی ورشوسازی از لرستان، بندرلنگه شهر ملی گلابتون‌دوزی از بوشهر، بایگ از خراسان‌رضوی به عنوان شهر ملی ابریشم کشی و خوسف خراسان جنوبی هم به عنوان شهر ملی مله‌بافی، در فهرست ملی ثبت شدند.

هچنین اهواز به عنوان شهر ملی مینای صبی و دزفول شهر ملی کپوبافی به عنوان دو شهر استان خوزستان، تویسرکان شهر ملی منبت گل‌ریز از همدان و هرسین از استان کرمانشاه هم به عنوان شهر ملی گلیم در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شدند.

بحیری بوشهر به عنوان روستای ملی عبابافی، تنگه سحری روستای ملی حصیربافی از سیستان‌وبلوچستان و روستای مهرگرد از اصفهان به عنوان روستای ملی بافته‌های داری هم در سال 98 در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شدند.

بروجرد شهر ملی ورشوسازی از لرستان، بندرلنگه شهر ملی گلابتون‌دوزی از بوشهر، بایگ از خراسان‌رضوی به عنوان شهر ملی ابریشم کشی و خوسف خراسان جنوبی هم به عنوان شهر ملی مله‌بافی، هم در سال 98 در فهرست ملی ثبت شدند.

اهواز به عنوان شهر ملی مینای صبی و دزفول شهر ملی کپوبافی به عنوان دو شهر از استان خوزستان در فهرست ملی صنایع‌دستی و همچنین تویسرکان شهر ملی منبت گل ریز از همدان و هرسین از استان کرمانشاه هم به عنوان شهر ملی گلیم در سال 98 در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شدند.

بحیری بوشهر به عنوان روستای ملی عبابافی، تنگه سحری روستای ملی حصیربافی از سیستان‌وبلوچستان و روستای مهرگرد از اصفهان به عنوان روستای ملی بافته‌های داری در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شدند.

اگر چه کرونا روند بررسی و ثبت شهرها و روستاهای صنایع‌دستی را در سال 99 به تعویق انداخت، اما در دی ماه سال گذشته 29 منطقه با تقسیم‌بندی 17 شهر و 12 روستا اعلام شد؛ بر همین اساس اسکو به عنوان شهر ملی چاپ کلاقه‌ای، و اهر شهره ملی گلیم ورنی در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شدند.

عنبران و اصلان‌دوز از استان اردبیل به ترتیب به عنوان شهرهای ملی گلیم و ورنی دشت مغان، گلپایگان از استان اصفهان به عنوان شهر ملی منبت، و آب‌پخش از استان بوشهر به عنوان شهرملی حصیربافی در فهرست ملی صنایع‌دستی ثبت شدند.

ورامین نخستین شهر از استان تهران است که در فهرست شهرهای ملی صنایع دستی و در سال 99 ثبت شد و به عنوان شهر ملی آبگینه لقب گرفت. استان خراسان رضوی هم یک شهر دیگر را در فهرست ملی صنایع دستی ثبت کرد و فیروزه به عنوان شهر ملی تراش سنگ فیروزه نام گذاری شد.

در سال گذشته همچنین، ادیمی از استان سیستان‌و بلوچستان شهر ملی خمک(خامه)دوزی و فیروزآباد از استان فارس به عنوان شهر ملی دستبافته‌های عشایری و قم نیز به عنوان شهر ملی انگشترسازی ثبت ملی شد. این در حالی بود که استان کردستان آرمره را به عنوان شهر ملی شال‌بافی و کاکو سفلی را به عنوان روستای ملی گلیم بافی و استان کرمانشاه دالاهو را به عنوان شهر ملی تنبور در فهرست ملی صنایع‌دستی به ثبت رساندند.

شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی در سال 99، صنایع‌دستی 5 منطقه از استان گلستان (یک شهر و چهار روستا) را ثبت ملی کرد؛ در این ارزیابی روستای زیارت روستای ملی جاجیم‌بافی، شاه‌کوه روستای ملی سوزن‌دوزی شاه‌کوه(سیک‌دوزی)، تنگلی روستای ملی سوزن‌دوزی ترکمن، سیاه رودبار به روستای ملی صنایع‌دستی و همچنین علی‌آباد کتول به عنوان شهر ملی رودوزی و نواربافی کتول در فهرست ملی صنایع‌دستی به ثبت رسید.

استان گیلان در فهرست شهرها و روستاهای صنایع‌دستی سال گذشته، 5 سهمیه داشت، رشت مرکز استان به عنوان شهرملی رشتی دوزی (قلاب دوزی رشت) و چهار روستای ارده، عنبران، جیرده و شالما به ترتیب به عنوان روستاهای ملی شال‌بافی، گلیم بافی، سفال‌گری سنتی، چوب تراشی در فهرست ملی صنایع‌دستی به ثبت رسید.

استان‌های مازندران، مرکزی و همدان و یزد نیز در فهرست مناطق ملی صنایع‌دستی هر کدام یک سهمیه داشتند؛ سلیم آباد از استان مازندران به عنوان روستای ملی سفالگری، سمقاور از استان مرکزی به عنوان روستایملی منبت، اشترمل از استان همدان به عنوان روستای ملی منبت گل‌ریز، و یزد هم به عنوان شهر زیورآلات سنتی از طرف شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی در سال 99، معرفی شدند.

به نظر می‌رسد با شکل‌گیری و افزایش مطالبه اجتماعی از سوی مردم و پیگیری مسئولان اجرایی و هماهنگی و هم‌افزایی میان بخشی در مناطق مختلف، روند ثبت شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی سرعت بیشتری گرفته است، ثبت 32 شهر و 20 روستا ملی منتسب به صنایع‌دستی در طول دولت دوازدهم، نگاه راهبردی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را به این حوزه به عنوان هنر صنعت‌های ثروت‌آفرین و اشتغال‌زا نشان می‌دهد که یقینا در دولت‌های آینده هم می‌تواند به عنوان رویکردی بنیادین برای تقویت و توسعه اقتصاد مقاومتی نقش‌آفرینی کند.