گروه تفکرواندیشه: عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در یاداشت تحلیلی به مناسبت سال‌روز میلاد امام زین‌العابدین(ع)، به بیان فضایل، مناقب و آثار به‌جای مانده از آن حضرت پرداخت.
به گزارش پایگاه خبری فجر شمال، محمود دیانی عضو هیات علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی در یک یادداشت تحلیلی به‌مناسبت سال‌روز میلاد امام زین‌العابدین(ع)، به بیان فضایل، مناقب و آثار به‌جای مانده از آن حضرت پرداخت.و آورد:
در کتب معتبر از «ابومحمد»، «ابوالحسن» و «ابوالقاسم» به عنوان کنیه‌ها و از «سیدالعابدین»، «زین‌العابدین»، «سجاد» و ... به عنوان القاب آن حضرت؛ نام برده شده است.«به عنوان نمونه رک به: فضل بن حسن طبرسی صفحه 548»کلمات مورخان درباره تاریخ تولد و شهادت آن ولی خدا، خالی از اختلاف نیست. ایشان دو یا سه سال قبل از شهادت جدشان امیرالمومنین علی(ع)«چهلم هجری در مدینه‌النبی(ص) متولد شده‌اند ودر محرم سال نودوچهار یا نودوپنج هجری قمری به لقاالله پیوستند و پیکر مطهرشان در قبرستان بقیع آرام گرفت. قبر آن جناب اکنون در کنار امام حسن، امام باقر و امام صادق (ع) قرار دارد و قبله‌گاه اهل دل و ولایت اهل بیت است.
در این یادداشت کوتاه، هدف اصلی نویسنده آن است تا درباره میراث بزرگ فرهنگی – اندیشه‌ای آن امام همام بنویسد و اطلاعاتی به دست دهد. اما در باب فضایل و مناقب آن حضرت به اجمال می‌توان گفت برخورداری از نسبی بی‌نظیر وتربیت‌یافتگی در مکتب پدر و عموی بزرگوارش که آنان نیز در دامن پرمهر حضرت فاطمه زهرا (س) در مکتب توحیدی مولا امیرالمومنین(ع) رشد یافته بودند، از آن حضرت شخصیتی سترگ و باشکوه ساخته بود تا جایی که در زمینه علمی و دینی مبرز گردید؛ در دین خدا امام شد و مشعل علم و حکمت و مرجع حلال و حرام گردید، او در ورع، پرستش خدا و پارسایی نمونه جهان و زمان شد، همه مسلمانان به دانشش، به استقامتش و به برتری‌اش ایمان آوردند و هوشیاران، تسلیم رهبری، فقاهت و مرجعیت او گردیدند.(مقدمه شهید صدر بر صحیفه سجادیه چاپ نجف اشرف)
آیت‌الله سید محمدباقر صدر در ادامه به نقل سخنانی از شخصیت‌های بزرگ در سده‌های نخستین اسلامی در فضایل و مقامات امام سجاد(ع) می‌پردازد و در نهایت یادآور می‌شود که حتی حاکمان اموی معاصر با او، با همه بدخواهی‌هایی که نسبت به آن جناب داشتند، آن فضایل را پذیرفته‌اند. برای نمونه عبدالملک بن مروان به امام علیه السلام می‌گوید: "خدا چنان دانش، دین و پارسایی به تو داده که هیچ کس قبل از تو – جز پدرانت- بدان تشرف نیافتند " (رک به همان).
توجه داشته باشیم که افزون بر علم امامت و دانش، تقوا و فضایل اخلاقی‌ای که امام(ع)؛ آن‌ها را به همت خود کسب کرده بود، تجربه تلخ اما پر راز و درس‌آموز عاشورای حسینی و هم‌نفسی و هم‌راهی با کاروان بازماندگان این حادثه، در کنار عمه‌اش عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب کبری سلام‌الله علیها و هم‌چنین حدود سی‌وچهار سال زندگی پس از شهادت پدر بزرگوارش و تجربه مدیریت پیچیده یاران و دوستان اهل بیت علیه‌السلام در شرایط فرمانروایی پنج تن از حکام بنی‌امیه، از آن حضرت شخصیتی باشکوه و بی‌مانند ساخته بود. برخی از پژوهشگران، خدمات فراوان امام سجاد(ع) به دین، فرهنگ دینی و امت اسلامی را با عنوان‌های زیر نشان داده‌اند:
الف: بیان معارف والای دین در قالب‌های مختلف و از همه مهم‌تر در قالب دعا.
ب: تربیت عناصر صالح برای امت اسلامی که گاهی برجستگان آن‌ها را تا صدوهفتاد نفر به نام، ذکر کرده‌اند.
ج: تبیین جایگاه «امامت» به عنوان هسته کانونی در تفکر ناب اسلامی و تثبیت آن و در نتیجه، حفظ شیعه در اختناق اموی که حاکمان آن تلاش داشتند حتی پای باد را زنجیر نمایند.
د: نظارت و رصد جریان‌های فکری و مبارزه با انحرافات. در این‌باره می‌توان برخورد ایشان با غالیان، جبرگرایان، عالمان درباری و ... را مورد مطالعه قرار داد. (زندگانی امام سجاد ع؛ پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه ص143 تا ص147)
آثار به جای مانده از امام سجاد(ع)
شناخت تمام آثار به‌جامانده از امام سجاد(ع)، امری دشوار و سخت‌یاب است اما بدون تردید در جای جای فرهنگ اسلام ناب و گفتمان مذهبی شیعه و نیز در میان رجال و شخصیت‌های بزرگ عالم اسلامی در طول تاریخ اسلام و کتب و تالیفات آن‌ها، می‌توان مکررا به حضور و تاثیرگذاری آن جناب واقف شد.
آثار متنی امام چهارم علیه‌السلام
با این وجود اگر بخواهیم نظر خود را به آثار متنی باقی‌مانده از ایشان محدود کنیم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره نماییم:
یک) احادیث موجود از ایشان در حوزه اخلاق، احکام، عقاید و معارف قرآنی که در کتب روایی و تفسیری عالمان بزرگ مورد استفاده و استناد قرار گرفته است.
دو) دعاهای ضبط‌شده در مجموعه‌ای که آن را با عنوان"صحیفه سجادیه" می‌شناسیم.
سه) اثر کوتاه اما نغز و تاثیرگذاری به نام"رساله الحقوق" که امام علیه‌السلام در آن به بیان حقوق افراد، گروه‌ها، اصناف و ... پرداخته است.
چهار) دعاهایی که در صحیفه سجادیه نیامده است، اما از ایشان به دست ما رسیده و به یادگار مانده است که مضامین فاخر و بدیع و نیز پاسخ‌گویی آن دعاها به عطش معنوی سالکان راه خدا، موجب بقای آن‌ها شده است. مانند دعای ابوحمزه ثمالی یا مناجات پانزده‌گانه(مناجات خمسه عشر) که جناب حاج شیخ عباس قمی(ره) آن‌ها را در مفاتیح الجنان از علامه مجلسی در بحارالانوار، نقل کرده است.
چهار نکته درباره صحیفه سحادیه
معرفی کامل کتاب شریف صحیفه در این مجال مختصر، ممکن نیست اما تذکر چند نکته، شاید خوانندگان به ویژه همکاران دانشگاهی را سودمند افتد:
یکم: این کتاب«صحیفه کامله سجادیه که مشتمل بر پنجاه و چهار دعاست» از نظر سند جزو متواترات محسوب می‌شود.
دوم: برخی از علمای بزرگ مانند آیت‌الله‌العظمی بروجردی گفته‌اند که مضامین، فصاحت و بلاغت دعاهای صحیفه چنان است که حتی اگر سنمی‌شد.
سوم: امام چهارم(ع) این دعاها را خودشان شخصا بر بعضی افراد از جمله امام باقر(ع) املا نمودند و اصرار بر حفظ و انتقال آن به نسل‌های بعد داشتند؛ در حالی‌که نهج‌البلاغه -با همه جایگاه و عظمتش- املا و یا انتخاب شخص امیرالمومنین(ع) نیست؛ بلکه انتخاب مرحوم سید رضی از میان جملات آن حضرت است و تازه به گفته خود سید رضی؛ این انتخاب بر مدار زیبایی‌های ادبی و بلاغی بوده است.
چهارم: تنوع و گونه‌گونی موضوعات مطرح شده در 54 دعای این کتاب؛ به تعبیر یکی از عالمان معاصر چنان است که باید گفت: امام سجاد(ع) در این کتاب، مدرسه‌ای را گشوده است که در آن از سویی تمجید و تقدیس خداوند و راه ورود به سرای توبه و مناجات و خلوت با خدا را به مومن یاد می‌دهد و از دیگر سو، راه تعامل با جامعه، احسان به پدر و مادر، رعایت حقوق آنان و فرزندان، خانواده، دوستان و همسایگان را می‌آموزد و در عین حال آموزش می‌دهد که انسان مومن در سلوک اجتماعی‌اش باید چگونه باشد و به چه مواردی ملتزم بماند.(رک به سید محمدباقر موحدی ابطحی، صفحه 12 و 13)
کلام آخر آن‌که اگرچه در بیان معارف والای صحیفه سجادیه، آثار فراوانی وجود دارد، اما جا دارد آموزه‌های والای آن در نهادهای آموزشی ما به عنوان متون درسی وارد گردد تا طلاب و دانشجویان ما از محتوای فاخرش بهره‌مند شوند. این نکته مورد توجه برخی عالمان صاحب‌نظر از جمله مرحوم علامه حسن‌زاده آملی نیز بوده است: "در نظر این کم‌ترین، انجیل اهل بیت(ع) و زیور آل محمد(ص)(صحیفه سجادیه) باید در عداد کتب درسی در آید. به راستی که این، کم‌ترین ادای دین به زحمات طاقت‌فرسای امام همام مااست.
خبرنگار پایگاه خبری فجر شمال
حمیدرضا گل محمدی تواندشتی
انتهای پیام