چاپ

پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عنوان «بازنمایی اجتماعی علم در مطبوعات عهد قاجار» شهریورماه امسال با نگارش حسین میرزائی و راهنمایی دکتر نادر رازقی در دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران دفاع شد.

به گزارش پایگاه خبری فجرشمال در چکیده این پایان نامه آمده است: «در جهان امروز جایگاه ویژه علم جدید در میان سایر انواع معرفت‌های بشری، توجه پژوهشگران رشته‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی را نسبت به مطالعه مسائل مختلف پیرامون علم از پیدایش و رشد آن گرفته تا نهادینه شدن و کاربست آن در جوامع و نیز شیوه‌های انتقال آن از یک جامعه به جامعه دیگر برانگیخته است. مطالعه حاضر با بهره‌گیری از نظریه بازنمایی‌های اجتماعی سرژ مسکوویچی، می‌کوشد نحوه آشناسازی علوم جدید به عموم ایرانیان را در برهه تاریخی انتقال علوم جدید از اروپا به ایران از رهگذر بازنمایی‌های آن در مطبوعات عهد قاجار (با تمرکز بر مطبوعات دولتی عصر ناصری) ترسیم کند.

در تحقیق حاضر، از روش تحلیل محتوای کیفی و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل تماتیک با استفاده از تکنیک کدگذاری نظری چندمرحله‌ای برای استخراج مفاهیم و مقولات عمده با عطف توجه به رهنمودهای نظریه بازنمایی‌های اجتماعی استفاده شده و داده‌های تحقیق با روش نمونه‌گیری نظری و حصول به اشباع نظری جمع‌آوری شده است. بر این اساس، تعداد 80 متن از میان 254 شماره از سه نشریه دولتی عصر ناصری (وقایع اتفاقیه، ایران و دانش) در بازه‌ی زمانی 23 سال انتخاب و یافته‌ها پس از استخراج مفاهیم و مقولات عمده به صورت جداولی تنظیم شدند.

یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در مطبوعات عهد قاجار (عصر ناصری) علوم جدید (عمدتاً علوم طبیعی) با پیوند به مفاهیم آرمانی همچون ترقی و پیشرفت، به صورت علوم «نافعه یا مفیده» در دو وجه علوم کارگشا و رازگشا بازنمایی می‌شدند که انتقال، آموزش و کاربرد آنها موجب بهره‌مندی دولت و ملت خواهد شد. بازنمایی نهاد آموزش علم جدید (دارالفنون) به عنوان محل آموزش «علم باعمل» و فارغ‌التحصیلان آن «عالمان باعمل» صورت می‌گرفت. دولت، «اهتمام‌گر به انتقال و آموزش و کاربست علوم جدید» بازنمایی می‌شد و مطبوعات «ابزار ترویج علم و علم‌آموزی همگانی» محسوب می‌گردید. بازنمایی علوم جدید به صورت علوم نافعه و بازنمایی نهاد آموزش علم جدید به صورت آموزشگاه علم باعمل، که با عینیت‌بخشی به ثمرات عملی آن در قالب دستاوردهای تکنولوژی و پزشکی و مهندسی و نیز فارغ التحصبلان مفید برای دولت و جامعه همراه بود، گفتمان مشروعیت‌بخشی برای انتقال علم جدید اروپایی و نهادینه شدن آموزش آن در قالب دارالفنون و بکارگیری فارغ‌التحصیلان آن در دولت فراهم کرد. تجربه بازنمایی علم جدید در ایران عصر قاجار به صورت علوم نافعه و پیوند خوردن آن با مفاهیم آرمانی ترقی و پیشرفت، نشان می‌دهد که علم جدید در جوامع سنتی مانند ایران از طریق پیوند با مفاهیم و گفتمان‌های مشروع برای دولت و جامعه در ایران اشاعه یافته و نهادینه شده است و این امر می‌تواند الگویی برای بازنمایی علوم جدید (طبیعی و انسانی) در روزگار کنونی و آینده ایران باشد. بدین معنا که بازنمایی‌های علوم جدید از سوی رسانه‌های ترویجی علم در وجه نافعه‌بودنشان صورت گیرد و به ثمرات عملی مفید ناشی از علم پیوند بخورد.»